Του Keith Harrington
Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, οι σχέσεις μεταξύ της Γκαγκαουζία, μιας αυτόνομης δημοκρατίας της Μολδαβίας, και της κεντρικής κυβέρνησης στο Κισινάου έχουν περάσει από πολλά σκαμπανεβάσματα και, σήμερα, παραμένουν τεταμένες.
Η 19η Αυγούστου σηματοδοτεί την 32η επέτειο της αυτοανακηρυχθείσας Δημοκρατίας της Γκαγκαούζουζ. Η ίδρυση της δημοκρατίας κρίθηκε παράνομη και ακυρώθηκε αμέσως από την τότε κυβέρνηση της Μολδαβίας. Η Δημοκρατία της Γκαγκαούζουζ έγινε το πρώτο, αλλά όχι το τελευταίο, μη αναγνωρισμένο κράτος που εμφανίστηκε στο έδαφος της Σοβιετικής Ένωσης.
Οι Γκαγκαούζοι είναι μια μικρή χριστιανική τουρκική μειονότητα [σύμφωνα με την ελληνική εκδοχή, πρόκειται για εκτουρκισμένους χριστιανούς της Θράκης] που ζει κυρίως στη νότια Μολδαβία και την περιοχή της Οδησσού της Ουκρανίας. Σύμφωνα με τη σοβιετική απογραφή του 1989, πάνω από 153.000 Γκαγκαούζοι ζούσαν στη Μολδαβία, συγκεντρωμένοι κυρίως στις πόλεις Comrat και Ceadîr-Lunga, και με σημαντική μειονότητα στις κοντινές περιοχές Vulcănești, Taraclia και Basarabeasca.
Κατά τη διάρκεια της σοβιετικής εποχής, οι Γκαγκαούζοι ήταν μια ιδιαίτερα μειονεκτική εθνοτική ομάδα. Η περιοχή που κατοικούσαν στη Μολδαβία ήταν η φτωχότερη περιοχή μιας από τις φτωχότερες σοβιετικές δημοκρατίες, μια περιοχή που εξαρτιόταν από τη Συλλογική Γεωργία, υπόκειται σε παρατεταμένες ξηρασίες και στερείται τρεχούμενου νερού και ασφαλτοστρωμένων δρόμων.
Η γλώσσα των Γκαγκαούζων δεν τυποποιήθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1950, ούτε διδάχθηκε στα σχολεία. Μόνο λίγα βιβλία παρήχθησαν στη γλώσσα Gagauz μεταξύ της δεκαετίας του 1950 και του 1980.
Η ποιότητα της εκπαίδευσης στη νότια Μολδαβία ήταν επίσης σημαντικά χαμηλότερη από ό, τι αλλού στη δημοκρατία, με τον αριθμό των εκπαιδευτικών που εργάζονται με πτυχία να είναι πολύ χαμηλότερος από τον μέσο όρο της δημοκρατίας. Ως αποτέλεσμα, οι Γκαγκαούζοι έγιναν η πιο ρωσική ομάδα στη Μολδαβία και υποεκπροσωπούνταν σημαντικά στα πανεπιστήμια και τις κρατικές δομές.
Συμβούλιο του Λαού της Γκαγκαουζίας. Φωτο Αρχείου
Εκστρατεία για αυτονομία
Ωθούμενοι από εκκλήσεις της Μόσχας για μεταρρύθμιση, οι διανοούμενοι Γκαγκαούζοι στα νότια της Μολδαβίας άρχισαν να σχηματίζουν πολιτιστικούς συλλόγους στις αρχές του 1988. Αρχικά, αυτές οι ομάδες επικεντρώθηκαν σε θέματα όπως η αναβίωση της γλώσσας και του πολιτισμού των Γκαγκαούζων και η συμπερίληψη περισσότερης ιστορίας των Γκαγκαούζων στο πρόγραμμα σπουδών της Μολδαβίας.
Η εστίασή τους σε πολιτιστικά ζητήματα, ωστόσο, προσέλκυσε κριτική από τους πολίτες, ιδιαίτερα εκείνους στο Comrat, οι οποίοι πίστευαν ότι αυτές οι ομάδες πρέπει να αγωνιστούν για αυτονομία.
Καθώς οι μολδαβικές ομάδες με έδρα το Κισινάου ενέτειναν την εκστρατεία τους για να γίνουν τα Μολδαβικά η μόνη επίσημη γλώσσα της δημοκρατίας, οι ομάδες Γκαγκαούζων άρχισαν να εκστρατεύουν πιο επιθετικά για αυτονομία. Τον Φεβρουάριο του 1989, αρκετοί Γκαγκαούζοι ακτιβιστές ταξίδεψαν στο Κισινάου για να διαμαρτυρηθούν υπέρ της δημιουργίας μιας αυτόνομης δημοκρατίας της Γκαγκαούζουζ στη νότια Μολδαβία. Οι διαδηλωτές αρνήθηκαν να διαλυθούν και αρκετοί συνελήφθησαν.
Καθώς προχωρούσε το έτος, οι εκκλήσεις για τη δημιουργία μιας αυτόνομης δημοκρατίας των Γκαγκαούζων εντάθηκαν. Τον Μάιο του 1989, οι διάφορες ομάδες Γκαγκαούζων στη νότια Μολδαβία συναντήθηκαν στο Comrat και συμφώνησαν να ενωθούν, δημιουργώντας τη «Χάλκη» (βουλή) των Γκαγκαούζων.
Τον Αύγουστο του 1989, το Ανώτατο Συμβούλιο, το νομοθετικό σώμα της Μολδαβίας, κατέστησε τη Μολδαβική τη μοναδική επίσημη γλώσσα της δημοκρατίας. Η απόφαση χαρακτηρίστηκε μεροληπτική από τον ρωσόφωνο πληθυσμό της Μολδαβίας. Εκτεταμένες απεργίες κατά των νέων νόμων ξέσπασαν σε ολόκληρη τη Μολδαβία. Σε απάντηση, εστάλη μια επιτροπή από τη Μόσχα για να ερευνήσει.
Η επιτροπή αποφάνθηκε ότι οι νόμοι για τη γλώσσα ήταν νόμιμοι, αλλά προέτρεψε τη μολδαβική κυβέρνηση να εξετάσει το ενδεχόμενο χορήγησης αυτονομίας στους Γκαγκαούζους. Η απόφαση της επιτροπής ενθάρρυνε τους Γκαγκαούζους Χάλκι, οι οποίοι προειδοποίησαν ότι αν το ζήτημα της αυτονομίας δεν είχε επιλυθεί μέχρι τις 7 Νοεμβρίου 1989, την εβδομηκοστή δεύτερη επέτειο της ρωσικής επανάστασης, θα έπαιρναν την κατάσταση στα χέρια τους.
Οι διαπραγματεύσεις με την κυβέρνηση της Μολδαβίας συνεχίστηκαν, αλλά οι ελίτ στο Κισινάου θεώρησαν τα αιτήματα των Γκαγκαούζων ως απειλή για την εδαφική ακεραιότητα της δημοκρατίας, οπότε σημειώθηκε μικρή πρόοδος.
 |
| Διαδήλωση για την Αυτονομία της Γκαγκαουζίας στο Βουλκανέστι. Φώτο Αρχείου |
Στις 12 Νοεμβρίου 1989, η Γκαγκαούζικη Χάλκη οργάνωσε το Συνέδριο των Λαών των Γκαγκαούζων στο Κομράτ, όπου η ομάδα κήρυξε μονομερώς τη δημιουργία της Αυτόνομης Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Γκαγκαούζ, η οποία επρόκειτο να περιλαμβάνει τις πέντε νότιες περιοχές Comrat, Ceadîr-Lunga, Vulcănești, Taraclia και Basarabeasca.
Η κυβέρνηση στο Κισινάου απέρριψε αμέσως τη δήλωση. Επιπλέον, ο κυρίως εθνοτικός βουλγαρικός πληθυσμός της Ταρακλίας και ο πολυεθνικός πληθυσμός της Basarabeasca, επέκριναν τους Γκαγκαούζους για τη συμπερίληψη των περιοχών τους εντός της αυτοανακηρυχθείσας δημοκρατίας.
Οι Γκαγκαούζοι προσπάθησαν να επισημοποιήσουν την αυτονομία τους μέσω διαπραγματεύσεων με την κυβέρνηση στο Κισινάου. Ωστόσο, η μολδαβική πλευρά αρνήθηκε να συμμετάσχει. Οι εκλογές του Φεβρουαρίου 1990 επιδείνωσαν περαιτέρω την κατάσταση, με μέλη του Λαϊκού Μετώπου της Μολδαβίας, PFM, να εκλέγονται στο Ανώτατο Συμβούλιο και να καταλαμβάνουν εξέχουσες θέσεις στη μολδαβική κυβέρνηση. Η PFM υποστήριξε την ένωση της Μολδαβίας με τη Ρουμανία και αντιτάχθηκε σθεναρά στην αυτονομία των Γκαγκαούζων.
Τον Αύγουστο του 1990, μια επιτροπή που συστάθηκε από το Ανώτατο Συμβούλιο και η οποία περιείχε πολλές προσωπικότητες που σχετίζονταν με το PFM, αποφάνθηκε ότι οι Γκαγκαούζοι δεν ήταν «αυτόχθονη» εθνοτική ομάδα και επομένως δεν είχαν δικαίωμα αυτονομίας. Ορισμένοι βουλευτές ισχυρίστηκαν ακόμη ότι οι Γκαγκαούζοι ήταν «Τουρκοποιημένοι Βούλγαροι» και όχι μια μοναδική εθνοτική ομάδα. Το Ανώτατο Συμβούλιο αποδέχθηκε πρόθυμα τα πορίσματα της επιτροπής.
Σε απάντηση σε αυτή την αντιληπτή προσβολή, οι Γκαγκαούζοι κήρυξαν τη δημιουργία της Δημοκρατίας της Γκαγκαούζ στις 19 Αυγούστου 1990. Ωστόσο, η δήλωση δεν προοριζόταν να αντιμετωπιστεί ως σοβαρή διακήρυξη ανεξαρτησίας, αλλά ως προσπάθεια άσκησης πίεσης στο Κισινάου να επανεξετάσει τη στάση του όσον αφορά την αυτονομία.
Σε αντίθεση με την Υπερδνειστερία, μια άλλη αυτονομιστική περιοχή στην ανατολική Μολδαβία, η διακήρυξη της ανεξαρτησίας δεν κυκλοφόρησε ευρέως στα τοπικά μέσα ενημέρωσης. Επιπλέον, άρθρα που περιγράφουν πώς η Γκαγκαουζία παρέμεινε αναπόσπαστο μέρος της Μολδαβίας συνέχισαν να εμφανίζονται στον τοπικό Τύπο τα χρόνια μετά τη δήλωση.
Παρ 'όλα αυτά, το Κισινάου αρνήθηκε να υποχωρήσει και το Ανώτατο Συμβούλιο ακύρωσε αμέσως τη δήλωση και έθεσε εκτός νόμου τη Γκαγκαούζικη Χάλκη. Οι εντάσεις κορυφώθηκαν τον Οκτώβριο του 1990, όταν οι Γκαγκαούζοι ανακοίνωσαν εκλογές για το δικό τους νομοθετικό σώμα. Σε απάντηση, ο τότε πρωθυπουργός της Μολδαβίας, Mircea Druc, γνωστός υποστηρικτής της PFM, κάλεσε τους Μολδαβούς να παρελάσουν στο Comrat, να αποτρέψουν τις εκλογές και να υπερασπιστούν την εδαφική ακεραιότητα της Μολδαβίας.
Το PFM ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα του Druc και άρχισε να σχηματίζει τις λεγόμενες ομάδες αυτοάμυνας σε πόλεις και κωμοπόλεις σε όλη τη Μολδαβία. Στα τέλη Οκτωβρίου, περίπου 50.000 εθελοντές διαδήλωσαν στο Comrat για να αποτρέψουν τις εκλογές της Γκαγκαούζ.
Στο Comrat, μια δύναμη αυτοάμυνας των Γκαγκαούζων, γνωστή ως Τάγμα Budjak, και εθελοντές από την Υπερδνειστερία, συγκεντρώθηκαν για να υπερασπιστούν την πόλη. Η βία αποφεύχθηκε οριακά μόνο όταν επενέβησαν τα στρατεύματα του Σοβιετικού Υπουργείου Εσωτερικών που στάθμευαν στην Ουκρανία και γύρισαν πίσω τους Μολδαβούς εθελοντές.
Οι εντάσεις παρέμειναν υψηλές μετά την πορεία στο Comrat, αλλά αποφεύχθηκε η βία μεγάλης κλίμακας. Ο πόλεμος της Υπερδνειστερίας ξεκίνησε τον Μάρτιο του 1992 και είχε απογοητευτική επίδραση στις ελίτ στη Μολδαβία και την αυτοανακηρυχθείσα Δημοκρατία της Γκαγκαούζ. Και οι δύο πλευρές άρχισαν να αναζητούν έναν ειρηνικό τρόπο επίλυσης της σύγκρουσης.
Στα τέλη του 1992, το Ανώτατο Συμβούλιο της Γκαγκαούζουζ ψήφισε αρκετούς νόμους που όριζαν ότι η Δημοκρατία της Γκαγκαούζουζ θα επανεντασσόταν με τη Μολδαβία υπό τον όρο ότι η Γκαγκαουζία θα αποκτούσε καθεστώς αυτόνομης περιοχής. Ωστόσο, οι προτάσεις αυτές απορρίφθηκαν από το κοινοβούλιο της Μολδαβίας, το οποίο εξακολουθούσε να αποτελείται από πολλά μέλη της PFM.
Μόνο μετά τις μολδαβικές κοινοβουλευτικές εκλογές του 1994, κατά τις οποίες το μετριοπαθές Αγροτικό Κόμμα κέρδισε την πλειοψηφία των εδρών, σημειώθηκε σοβαρή πρόοδος στο ζήτημα των Γκαγκαούζων. Τον Δεκέμβριο του 1994, το κοινοβούλιο ψήφισε νόμο που δημιούργησε την Αυτόνομη Εδαφική Μονάδα της Γκαγκαουζία.
Ο νόμος έδωσε στους Γκαγκαούζους ευρεία αυτονομία, συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας να εκλέγουν τον δικό τους Κυβερνήτη (το Başkan) και το αντιπροσωπευτικό και νομοθετικό σώμα (Halk Topluşu). Ένα ειδικό απόσπασμα δημιουργήθηκε στο Υπουργείο Εσωτερικών της Μολδαβίας για τα μέλη του Τάγματος Budjak και η Γκαγκαουζία έλαβε τρεις επίσημες γλώσσες, Γκαγκαούζικα, Ρωσικά και Μολδαβικά.
Επιπλέον, ο νόμος όριζε ότι εάν η Μολδαβία έχανε την ανεξαρτησία της (δηλαδή ενωνόταν με τη Ρουμανία), οι Γκαγκαούζοι θα είχαν δικαίωμα αυτοδιάθεσης.
Ουσιαστικά, ο νόμος άφηνε μόνο σημαντικές λειτουργίες, όπως η χορήγηση ιθαγένειας ή ζητήματα που σχετίζονται με την εθνική ασφάλεια, στα χέρια της κεντρικής κυβέρνησης.
Ωστόσο, ο νόμος δεν έδωσε στους Γκαγκαούζους τον έλεγχο των περιοχών που διεκδίκησαν το 1989. Αντ' αυτού, όριζε ότι μόνο οι περιοχές όπου οι Γκαγκαούζοι αποτελούσαν περισσότερο από το πενήντα τοις εκατό του πληθυσμού περιλαμβάνονταν αυτόματα στην αυτόνομη περιοχή. Στις περιοχές με λιγότερο από πενήντα τοις εκατό δόθηκε το δικαίωμα να οργανώσουν δημοψήφισμα για την ένταξή τους στην Γκαγκαουζία. Ως αποτέλεσμα, τα σύνορα της ATUG είναι αδέξια διαμορφωμένα και μη συνεχόμενα.
 |
| Η Irina Vlah, η διορισμένη Κυβερνήτης της Γκαγκαουζιανής Αυτονομίας της Μολδαβίας, κατά τη διάρκεια της τελετής ορκωμοσίας της, στην πόλη Comrat, 112 χιλιόμετρα νότια του Κισινάου, Μολδαβία, 19 Ιουλίου 2019. Φωτογραφία: ΕPΑ-ΕFΕ/ΝΤΟΥΜΙΤΡΟΥ ΝΤΟΡΟΥ |
Η επικοινωνία με το επίσημο Κισινάου παρέμεινε δύσκολη. Το 2014, λίγο πριν η Δημοκρατία της Μολδαβίας υπογράψει τη συμφωνία σύνδεσης με την ΕΕ, σχεδόν το 99% του εκλογικού σώματος στην ελάχιστα γνωστή, αυτόνομη περιοχή της Γκαγκαουζία στη νότια Μολδαβία ψήφισε σε δημοψήφισμα υπέρ της απόρριψης στενότερων δεσμών με την Ευρώπη υπέρ της ένταξης στην ευρασιατική Οικονομική Ένωση υπό την ηγεσία της Ρωσίας. Η κεντρική κυβέρνηση της Μολδαβίας προσπάθησε πρώτα να εμποδίσει το δημοψήφισμα και στη συνέχεια το κήρυξε αντισυνταγματικό.
Τον Μάρτιο του 2015, λίγο περισσότεροι από τους μισούς Γκαγκαουζιανούς ψήφισαν την υποστηριζόμενη από τη Ρωσία σοσιαλίστρια υποψήφια Ιρίνα Βλάχ ως κυβερνήτη.
Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας, η Vlakh - η οποία εξακολουθεί να βρίσκεται στην εξουσία - επικεντρώθηκε σε σχέδια για την εμβάθυνση της συνεργασίας με τη Ρωσία και την ενίσχυση των οικονομικών δεσμών, μεταξύ άλλων προσελκύοντας ρωσικές επενδύσεις και ζητώντας άδεια για εξαγωγές από την Γκαγκαουζία στη Ρωσία.
Από το 1994, οι σχέσεις μεταξύ των τοπικών ελίτ στην Γκαγκαουζία και της κεντρικής κυβέρνησης παραμένουν τεταμένες. Οι Γκαγκαούζοι κατηγορούν τακτικά το Κισινάου ότι παραβιάζει την αυτονομία της περιοχής και το ζευγάρι έχει συγκρουστεί για διάφορα ζητήματα, κυρίως την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.
Ενώ η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει επιδεινώσει περαιτέρω τις σχέσεις, τα αιτήματα για απόσχιση των Γκαγκαούζων σπάνια ακούγονται και διατυπώνονται μόνο από περιθωριακές προσωπικότητες.
Ο Keith Harrington είναι περιοδεύων μελετητής nui στις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες, υποψήφιος διδάκτορας, Τμήμα Ιστορίας, Κέντρο Ευρωπαϊκών και Ευρασιατικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Maynooth.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο BIRN στις 19 Αυγούστου 2022.
ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου