Το Άγιο Όρος σε μετάλλαξη. Το παρασκήνιο του Σινά. Το άρθρο του Παντελή Σαββίδη στη ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ.

Το άρθρο του Παντελή Σαββίδη από τη σημερινή Θεσσαλονίκη

Αναδημοσιεύουμε το άρθρο του απόλυτα ενημερωμένου Δημοσιογράφου Παντελή Σαββίδη.

Το Άγιο Όρος υπήρξε διαχρονικά ένας τόπος όπου η ιστορία συναντά την πνευματικότητα, η παράδοση διασταυρώνεται με την πολιτική, και η προσευχή με την εξουσία. Η χιλιετής αυτή πολιτεία των μοναχών σήμερα περνάει μια περίοδο μετάβασης, που πολλοί χαρακτηρίζουν ως «μετάλλαξη». Δεν είναι μια κρίση άρνησης, όπως ορισμένοι σπεύδουν να ερμηνεύσουν, αλλά μια πολυσύνθετη διαδικασία αλλαγών, όπου τα δεδομένα της παγκοσμιοποίησης, οι γεωπολιτικές εντάσεις και οι εσωτερικές αντιφάσεις διαμορφώνουν ένα νέο τοπίο.

Είμαστε επισκέπτες του Όρους από το 1975 και κάθε φορά που διαβαίνουμε τις πύλες του συναντάμε κάτι διαφορετικό. Το όρος δεν θα το καταλάβεις ποτέ. Δεν θα αποκτήσεις καθολική εικόνα του. Αυτή η απειρία του είναι που το κάνει ελκυστικό και σεβαστό. Υποκλίνεσαι στην μεγαλοσύνη του Όρους ανεξαρτήτως των ανθρώπων που το υπηρετούν.

Παρά τις διαφορές που επισημαίνουν πολλοί εκτός του Όρους, στο Περιβόλι της Παναγιάς αυτά θεωρούνται δεδομένα. Δεν είναι κανείς κατά του Πατριάρχη απαντούν σε σχετική ερώτηση. Απλώς, προσλαμβάνουν, ερμηνεύουν και αντιμετωπίζουν διαφορετικά ορισμένες από τις κινήσεις του. Και αυτό είναι κατοχυρωμένο διαχρονικά. Δεν σημαίνει διαφωνία ή άρνηση της πνευματικής ηγεμονίας του Πατριάρχη. Στο Όρος υπάρχει ένας ιδιότυπος κοινοβιακός αναρχισμός. Ο οποίος συνδυάζεται με άκρα ταπείνωση και υποταγή στην ιεραρχία του.  Στο Άγιο Όρος, όλοι δηλώνουν ότι ανήκουν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Η δήλωση αυτή είναι δεδομένη, ιστορικά θεμελιωμένη και θεολογικά αδιαμφισβήτητη. Ωστόσο, ορισμένοι ηγούμενοι εμφανίζονται περισσότερο πρόθυμοι να προβάλουν την αφοσίωσή τους στον Πατριάρχη, άλλοτε με κίνητρα ειλικρινή και άλλοτε με ιδιοτέλειες που εντάσσονται στη μικροπολιτική των μοναστηριών.  

Υπάρχει κάποια ιδιαιτερότητα με το ρωσικό μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονος το οποίο μνημονεύει τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο, αλλά όχι με την πλήρη του ιδιότητα. Τον αποκαλεί «Αρχιεπίσκοπο», και όχι «Πατριάρχη». Είναι μια πράξη που αντανακλά τις περίπλοκες σχέσεις με τη ρωσική εκκλησιαστική σφαίρα, αλλά και το πώς οι γεωπολιτικές αντιπαραθέσεις αντανακλώνται στον μικρόκοσμο του Όρους. Στο μοναστήρι εγκαταβιούν μοναχοί από τη Ρωσία, τις Ρωσόφωνες περιοχές της Ουκρανίας αλλά και Ουκρανοί που ασπάζονται την ρωσική εκκλησία.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η επικείμενη επίσκεψη στο Άγιο Όρος του Μητροπολίτη Κιέβου και πάσης Ουκρανίας και προκαθήμενου της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας Επιφάνιου. Θα δημιουργήσει νέες εντάσεις και θα ανατρέψει ισορροπίες που έχουν διαμορφωθεί με πολύ κόπο; Θα δούμε.  Δεν είναι γνωστό αν θα είναι μια επίσημη επίσκεψη ή προσκυνηματική. 

Η υπόθεση της Ιεράς Μονής Εσφιγμένου παραμένει μια ανοιχτή πληγή. Παρά τις αποφάσεις της ελληνικής Δικαιοσύνης και τις εκκλήσεις του Πατριαρχείου, η κατάσταση παραμένει στάσιμη. Ο ίδιος ο Πατριάρχης, σε μια στιγμή απογοήτευσης, φέρεται να αναρωτήθηκε αν  «υπάρχει ελληνική διοίκηση;» — μια φράση που αποτυπώνει την αίσθηση αδυναμίας επιβολής του νόμου σε έναν χώρο που τυπικά υπάγεται στην ελληνική πολιτεία.

Πολλοί μοναχοί εκφράζουν την ανησυχία τους για το πού θα πάνε οι Εσφιγμενίτες αν εκδιωχθούν βίαια. Άλλοι, προτείνουν δημιουργικές λύσεις όπως η αναβάθμιση του ηγουμένου τους σε μητροπολίτη παλαιοημερολογιτών μέχρι την ήπια πειθώ να επιστρέψουν στη μνημόνευση του Πατριάρχη. Αυτό που κατανοούν όλοι είναι ότι η βία δεν μπορεί να είναι η απάντηση. Η εικόνα μοναχών που υπηρετούν τον μοναχισμό επί δεκαετίες να οδηγούνται με χειροπέδες ή να φυλακίζονται θα αποτελούσε βαρύ τραύμα για την Ορθοδοξία και την Ελλάδα

Η αλλαγή στο  Όρος είναι ορατή παντού. Οι νέες γενιές μοναχών έχουν διαφορετικές απαιτήσεις· τα καταστήματα στις Καρυές έχουν εκσυγχρονιστεί, οι δρόμοι όμως βρίσκονται σε κακή κατάσταση, ενώ οι παραδοσιακές πεζοπορίες μεταξύ μονών φθίνουν. Η εκκοσμίκευση είναι επίσης παρούσα: οι συνεχείς επισκέψεις λαϊκών, πολιτικών και τουριστών αλλοιώνουν την αυστηρή ασκητική ατμόσφαιρα.

Πολλοί κάνουν κριτική στην αποδοχή κονδυλίων από την Ευρωπαϊκή Ένωση για την αναστήλωση των μονών αλλά λησμονούν την εικόνα που παρουσίαζαν οι μονές πριν γίνουν οι σχετικές εργασίες. Αρκετές ήταν έτοιμες προς κατάρρευση.

Αρνητική εξέλιξη θεωρείται στο Όρος η απαγόρευση εισόδου Ρώσων επισκεπτών, που του στέρησε μια κατηγορία προσκυνητών με βαθιά παράδοση. Ο συνδυασμός όλων αυτών τροφοδοτεί την αίσθηση ότι το Άγιο Όρος αλλάζει πρόσωπο προς ένα διαφορετικό μέλλον.

Κεντρικό σημείο τριβής αποτελεί το ουκρανικό εκκλησιαστικό ζήτημα. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης κατηγορήθηκε ότι ενήργησε υπό πιέσεις, ιδίως από την Ουάσιγκτον. Ανεξαρτήτως των κινήτρων, η απόφασή του να παραχωρήσει αυτοκεφαλία στην Ουκρανία υπήρξε θεσμικά συνεπής: το Φανάρι, ως «πρώτος θρόνος» της Ορθοδοξίας, είχε το δικαίωμα να παρέμβει. Ενδεχομένως το Φανάρι να απευχόταν να αντιμετωπίσει το δίλημμα που του προκάλεσε κρίση αλλά οι εξελίξεις το έφεραν μπροστά σε μια ιστορική απόφαση.

«Θα το πληρώσουμε» λένε στο Όρος υπονοώντας τις αντιδράσεις της Ρωσικής Εκκλησίας αλλά και του ρωσικού κράτους. Ήδη η Ρωσία ενεργοποιείται στην Μέση Ανατολή και την Αφρική για να πάρει υπό την ηγεμονία της εκκλησίες των περιοχών αυτών. Τι θα συνέβαινε, όμως, αν οι ΗΠΑ ήταν οι δυσαρεστημένες από τις εξελίξεις; Στο Όρος αυτά τα ζητήματα τα αντιμετωπίζουν περισσότερο πνευματικά παρά πολιτικά. Αλλά η πνευματικότητα έχει κάποια σχέση με την Βυζαντινή παράδοση.   

ΤΙ ΚΡΥΒΕΤΑΙ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΟ ΣΙΝΑ

Η Ιερά Μονή Αγίας Αικατερίνης στο Σινά αποτελεί τον άλλο καθρέφτη της ορθόδοξης κρίσης. Από το σιγίλλιο του Ιουστινιανού ως τις μέρες μας, το Σινά υπήρξε σύμβολο παγκόσμιας πνευματικής ακτινοβολίας. Όμως τα τελευταία χρόνια, η εικόνα του τείνει να αλλοιωθεί από σκάνδαλα, εσωτερικές διαμάχες και κρατικές παρεμβάσεις.

Η νομοθετική ρύθμιση της ελληνικής κυβέρνησης, που μετέτρεψε τη Μονή σε ΝΠΔΔ, υπήρξε κίνηση σημαντική αν και αυτή δέχθηκε κριτική. Έδωσε διεθνή εργαλεία πίεσης στην Αθήνα. Ωστόσο, το πρόβλημα δεν λύνεται με νόμους. Το καθεστώς της Μονής στην Αίγυπτο παραμένει θολό, ενώ η τουριστική αναβάθμιση της περιοχής δημιουργεί νέους κινδύνους αλλοίωσης του μοναστικού χαρακτήρα. Το βασικό ερώτημα είναι αν το Κάιρο θα αναγνωρίσει αυτή τη νέα υπόσταση ή θα επιμείνει στη δήμευση της περιουσίας.

Η προσωπική πορεία του Αρχιεπισκόπου Δαμιανού, που ζει επί μακρόν εκτός Μονής και κατηγορείται για παραβίαση του κανονισμού, επιτείνει την κρίση. Οι αποκαλύψεις για εξωθεσμικές επιρροές, προσωπικές σχέσεις και οικονομικά συμφέροντα πλήττουν το κύρος μιας μονής που υπήρξε για αιώνες σύμβολο ιερότητας. Η πρόσφατη απόφαση ομάδας μοναχών να του αφαιρέσουν την ηγουμενία, οι σκηνές βίας με την εκδίωξη διαφωνούντων και οι καταγγελίες εκατέρωθεν συνθέτουν εικόνα βαθιάς κρίσης.

Η κρίση στο Σινά δεν αφορά μόνο την Ελλάδα· αγγίζει και το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, το οποίο καλείται να σταθεί θεσμικά πάνω από μικροπολιτικές και προσωπικές φιλοδοξίες.  Το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων χειροτονεί τον υποδεικνυόμενο από τους μοναχούς ως Αρχιεπίσκοπο Σινά, Φαράν και Ραϊθώ. Και καθαιρεί αυτόν που οι μοναχοί παραιτούν. Ο πατριάρχης Ιεροσολύμων δέχθηκε προφορικά την απόφαση των μοναχών αλλά δεν καθαίρεσε τον ηγούμενο. Η βίαιη εισβολή των μπράβων του Δαμιανού στην μονή έγινε την ώρα που οι μοναχοί συγκεντρώθηκαν σε μια πρώτη συνάντηση να εκλ΄ξουν άλλον ηγούμενο. Η Μονή Σινά είναι αυτοκέφαλη, κάτι που είχε κατοχυρωθεί ήδη από τον 6ο αιώνα, με τον Ιουστινιανό και τα σχετικά σιγίλλια.

Το ζητούμενο είναι να προστατευθεί η συνέχεια του μοναχισμού, όχι να επιβληθούν λύσεις που θα δημιουργήσουν νέες ρήξεις. Και η συνέχεια αυτή απαιτεί απομάκρυνση του 90κονταετούς ηγουμένου ο οποίος καθοδηγείται στις αποφάσεις του από την φερόμενη ως νοσοκόμα του. Στην ουσία, όλοι γνωρίζουν πως πρόκειται για κάτι διαφορετικό, βαθιά αγράμματη και αστοιχείωτη γυναίκα η οποία καθορίζει τις τύχες της μονής. Λέγεται πως στις συνεδριάσεις της αδελφότητας όταν ο ηγούμενος ξεχνούσε τι να πει ή μιλούσε έξω από το πλαίσιο που του υπαγόρευε, παρενέβαινε προσβλητικά για να τον επαναφέρει στην τάξη. Για το μικρό διάστημα που ο Δαμιανός βρισκόταν στην μονή συνυπήρχε μαζί του διαμορφώνοντας καθημερινές εικόνες σουρεαλιστικού χαρακτήρα.

Η »Θ» είναι σε θέση να γνωρίζει πως ο Δαμιανός επισκέφθηκε τέσσερις φορές το Υπουργείο Εξωτερικών και τον αρμόδιο υφυπουργό.  Η πρώτη ήταν εθιμοτυπική. Την δεύτερη ζητήθηκε από λαϊκό που συνόδευε τον Δαμιανό η βοήθεια του υπουργείου να μετατραπεί η Αμπέτειος Σχολή σε πανεπιστήμιο.  Πρόκειται για ελληνικό εκπαιδευτικό ίδρυμα στο Κάιρο της Αιγύπτου, από τα σημαντικότερα της ελληνικής διασποράς. Για δεκαετίες υπήρξε το καλύτερο ελληνικό σχολείο παγκοσμίως, με υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης, αυστηρό πρόγραμμα και εξέχοντες καθηγητές.

Απόφοιτοι της Αμπετείου διακρίθηκαν διεθνώς: πολλοί Έλληνες διπλωμάτες, πανεπιστημιακοί, επιστήμονες και καλλιτέχνες φοίτησαν εκεί. Χαρακτηριστικά, έχει ειπωθεί ότι «όλοι οι Έλληνες πρέσβεις της Αιγύπτου ήταν απόφοιτοι της Αμπετείου».

Θα φαινόταν πως το Πανεπιστήμιο λειτουργεί υπο την μονή αλλά από πίσω θα υπήρχε μια κερδοφόρα εταιρεία που θα το διοικούσε.

Λίγο μετά ζητήθηκε η υποστήριξη του υπουργείου σε ίδρυμα αποκατάστασης γερόντων που ο Δαμιανός θα κατασκεύαζε στην ιδιαίτερη πατρίδα του αλλά πάλι με την ίδια μέθοδο. Πίσω θα βρισκόταν εταιρία. Την Τρίτη φορά ζητήθηκαν ακίνητα της μονής για να φυτευτούν ελιές!

Το πολιτικό παιχνίδι που παίζεται από την Αθήνα, τώρα, είναι να υπογράψει η μονή μια συμφωνία με τις αιγυπτιακές αρχές η οποία χαρακτηρίζεται ως κατάπτυστη. Η συμφωνία περιήλθε στην διάθεση της «Θ» και πίσω από την επιμονή της Αθήνας να υπογραφεί κρύβονται ιδιοτελή οικονομικά συμφέροντα σε βάρος του καθεστώτος της μονής.  Μια τέτοια συμφωνία μόνο ο Δαμιανός θα μπορούσε να υπογράψει γι αυτό και στηρίζεται από το Κέντρο. Η επιλογή του Δαμιανού έγινε αφού επιχειρήθηκε να αλλοιωθεί η σύνθεση της μονής με μεταφορά μοναχών που θα πρόσκειντο στις βουλήσεις της Αθήνας έστω με την παρέμβαση άλλων ισχυρών παραγόντων. Αυτό δεν επετεύχθη οπότε επελέγη η στήριξη του Δαμιανού με την βίαιη απομάκρυνση της πλειοψηφίας των μοναχών που διαφωνούν μαζί του. Ή «Θ» έχει στην διάθεσή της το πλήρες κείμενο του σχεδίου συμφωνίας που προωθείται προς υπογραφήν. Εμπλέκονται υψηλά πολιτικά πρόσωπα των Αθηνών και όχι μόνο

Υπάρχει, ωστόσο, μια λεπτομέρεια. Η σιναϊκή αδελφότητα συνήλθε και κατά πλειοψηφία αφαίρεσε την ηγουμενία από τον Δαμιανό. Και αυτό το γνωρίζουν οι αιγυπτιακές αρχές οι οποίες, μάλλον, θα είναι απρόθυμες να υπογράψουν με αμφισβητούμενο ηγούμενο.

Οι επόμενες ημέρες θα είναι κρίσιμες.