Πρέπει να αντληθούν διδάγματα, αλλά έχουν εμφανιστεί και νέες ευκαιρίες και αυτό μπορεί να είναι το τράνταγμα που χρειαζόταν το πολιτικό και οικονομικό σύστημα της Ουκρανίας.
του Bohdan Nahaylo*
Στις 28 Νοεμβρίου, ο Andriy Yermak παραιτήθηκε από επικεφαλής του προσωπικού του Ουκρανού προέδρου Volodymyr Zelensky, λίγες ώρες μετά την έφοδο των ερευνητών κατά της διαφθοράς στο σπίτι του. Η χρονική στιγμή δεν θα μπορούσε να είναι χειρότερη.
Ο Yermak δεν ήταν απλώς ένας ακόμη προεδρικός βοηθός – ήταν η δεύτερη πιο ισχυρή προσωπικότητα της Ουκρανίας και ηγήθηκε της αντιπροσωπείας της Ουκρανίας σε κρίσιμες ειρηνευτικές συνομιλίες με τις Ηνωμένες Πολιτείες όταν ξέσπασε το σκάνδαλο. Η αποχώρησή του δημιουργεί ένα κενό εξουσίας στο κέντρο της ουκρανικής διακυβέρνησης ίσως την πιο επικίνδυνη στιγμή από την έναρξη της πλήρους κλίμακας εισβολής της Ρωσίας.
Ο Γερμάκ είχε χτίσει κάτι πρωτοφανές στην ουκρανική πολιτική: μια παράλληλη κυβέρνηση που άγγιζε κάθε μοχλό εξουσίας. Αφού αντικατέστησε τον ενθουσιώδη Andriy Bohdan ως επικεφαλής του προσωπικού τον Φεβρουάριο του 2020, εδραίωσε ακόμη μεγαλύτερη εξουσία από τον προκάτοχό του, επεκτείνοντας την επιρροή του στο κοινοβούλιο, το υπουργικό συμβούλιο και τους κρατικούς θεσμούς. Οι υπουργοί κατάλαβαν ότι η πρόσβαση στον Ζελένσκι –η πολιτική τους επιβίωση– εξαρτιόταν από τη διατήρηση καλών σχέσεων με τον Γερμάκ.
Σημαντικές αποφάσεις για τη στρατιωτική στρατηγική, την οικονομική πολιτική και τις διπλωματικές πρωτοβουλίες περνούσαν από το γραφείο του. Είχε γίνει αυτό που ένας Ευρωπαίος αξιωματούχος αποκάλεσε ιδιωτικά «ο άνθρωπος του Ζελένσκι», ή μάλλον ο γκρίζος καρδινάλιος του – ο θυρωρός που όλοι έπρεπε να αντιμετωπίσουν, είτε τους άρεσε είτε όχι.
Καταλύτης για την πτώση του ήταν το σκάνδαλο Energoatom, η μεγαλύτερη έρευνα διαφθοράς της προεδρίας του Ζελένσκι. Οι εισαγγελείς ισχυρίζονται ότι περίπου 100 εκατομμύρια δολάρια υπεξαιρέθηκαν συστηματικά από τον κρατικό φορέα εκμετάλλευσης πυρηνικής ενέργειας της Ουκρανίας – την εταιρεία που παρέχει περίπου το ήμισυ της ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας.
Ο φερόμενος ως αρχηγός είναι ο Timur Mindich, στενός συνεργάτης του ίδιου του Zelensky. Ενώ η Ρωσία έχει περάσει σχεδόν τρία χρόνια βομβαρδίζοντας ουκρανικούς σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής, κάποιος φέρεται να έκλεβε κεφάλαια που θα μπορούσαν να είχαν επισκευάσει υποδομές ή να υποστηρίξουν την πολεμική προσπάθεια. Για έναν πρόεδρο που ήρθε στην εξουσία το 2019 με μια πλατφόρμα κατά της διαφθοράς, είναι ένα καταστροφικό πλήγμα.
Αλλά εδώ είναι το θέμα: Το ίδιο το γεγονός ότι οι ερευνητές κατά της διαφθοράς θα μπορούσαν να κάνουν έφοδο στο σπίτι του στενότερου συμβούλου του προέδρου και να τον αναγκάσουν να παραιτηθεί δείχνει ότι οι μεταρρυθμισμένοι θεσμοί της Ουκρανίας λειτουργούν πραγματικά.
Το Εθνικό Γραφείο Καταπολέμησης της Διαφθοράς της Ουκρανίας (NABU) και η Ειδική Εισαγγελία κατά της Διαφθοράς (SAPO), που δημιουργήθηκαν μετά την επανάσταση του Euromaidan το 2014, έχουν αποδείξει ότι μπορούν να ασκήσουν δίωξη ακόμη και εναντίον των πιο ισχυρών αξιωματούχων. Για χρόνια, οι σκεπτικιστές αμφισβητούσαν εάν αυτά τα σώματα θα αιχμαλωτίζονταν από πολιτικά συμφέροντα. Η υπόθεση Yermak παρέχει μια ισχυρή απάντηση.
Για τις διεθνείς φιλοδοξίες της Ουκρανίας, αυτό έχει τεράστια σημασία. Η ΕΕ έχει καταστήσει σαφές ότι η Ουκρανία πρέπει να πληροί υψηλά πρότυπα διακυβέρνησης για να πληροί τις προϋποθέσεις για ένταξη. Οι μεταρρυθμίσεις κατά της διαφθοράς δεν είναι προαιρετικές – είναι προαπαιτούμενα. Το Κογκρέσο των ΗΠΑ, το οποίο πρέπει να εγκρίνει τακτικά στρατιωτική βοήθεια, ανέφερε τις ανησυχίες για τη διαφθορά ως λόγο δισταγμού.
Η απόδειξη ότι η Ουκρανία θα ερευνήσει και θα τιμωρήσει τη διαφθορά υψηλού επιπέδου – ακόμη και όταν επηρεάζει τον στενό κύκλο του προέδρου – αντιμετωπίζει άμεσα αυτές τις ανησυχίες.
Αλλά η αποχώρηση του Γερμάκ δημιουργεί και άμεσους κινδύνους. Η υπερσυγκεντρωτική δομή εξουσίας του, αν και προβληματική για τη δημοκρατία, παρείχε μια μορφή σταθερότητας κατά τη διάρκεια του πολέμου. Μεσολάβησε μεταξύ ανταγωνιστικών φατριών, διαχειρίστηκε τις εντάσεις μεταξύ πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας και κράτησε ενωμένο ένα περίπλοκο δίκτυο σχέσεων.
Όπως λένε ήδη Ουκρανοί πολιτικοί παρατηρητές, η απομάκρυνσή του αντιπροσωπεύει «τεκτονικές μετατοπίσεις». Το έδαφος κάτω από την ουκρανική πολιτική κινείται. Ποιος θα συντονίζει μεταξύ της προεδρικής διοίκησης και του κοινοβουλίου; Ποιος θα διαχειρίζεται τις σχέσεις μεταξύ των υπηρεσιών ασφαλείας; Η ηγεσία της Ουκρανίας πρέπει τώρα να αυτοσχεδιάσει σε μια στιγμή που η σαφήνεια είναι απαραίτητη.
Οι διπλωματικές επιπτώσεις είναι ακόμη πιο επείγουσες. Ο Γερμάκ είχε γίνει ο κύριος συνομιλητής της Ουκρανίας με τη Δύση, ιδιαίτερα την Ουάσιγκτον, και του επετράπη να ενεργεί ως de facto υπουργός Εξωτερικών. Ηγήθηκε της ουκρανικής αντιπροσωπείας στις ειρηνευτικές συνομιλίες της Γενεύης, λειτουργώντας ως ο κύριος δίαυλος μεταξύ Κιέβου και ΗΠΑ στα πιο ευαίσθητα ζητήματα του πολέμου και της ειρήνης.
Αν και φημολογείται ότι δεν ήταν δημοφιλής στην Ουάσιγκτον, οι δυτικοί αξιωματούχοι τον έβλεπαν ως το πρόσωπο που θα μπορούσε να μιλήσει έγκυρα για τον Ζελένσκι και να πλοηγηθεί στην περίπλοκη εσωτερική πολιτική της Ουκρανίας.
Η παραίτησή του έρχεται καθώς η Ουκρανία αντιμετωπίζει έντονες πιέσεις να αποδεχθεί μια διευθέτηση μέσω διαπραγματεύσεων με τη Ρωσία. Η κυβέρνηση Τραμπ έχει προτείνει ένα ειρηνευτικό σχέδιο που αντικατοπτρίζει σε μεγάλο βαθμό τις ρωσικές απαιτήσεις, συμπεριλαμβανομένων εδαφικών παραχωρήσεων και περιορισμών στις ρυθμίσεις ασφαλείας της Ουκρανίας. Ορισμένοι δυτικοί εταίροι βιώνουν «κόπωση από την Ουκρανία» – το κοινό τους έχει κουραστεί από το οικονομικό κόστος του πολέμου. Υπάρχει μια αυξανόμενη αίσθηση σε ορισμένες πρωτεύουσες ότι ο πόλεμος έχει φτάσει σε αδιέξοδο που θα επιμείνει ενώ ο Τραμπ και ο Πούτιν καθυστερούν και οι δύο για χρόνο.
Υπάρχει επίσης ένα πρόβλημα αξιοπιστίας. Όταν ο επικεφαλής διαπραγματευτής μιας χώρας παραιτείται εν μέσω σκανδάλου διαφθοράς, εγείρει ερωτήματα σχετικά με τη σταθερότητα της κυβέρνησης. Παρέχει πυρομαχικά στους σκεπτικιστές που υποστηρίζουν ότι η Ουκρανία δεν είναι έτοιμη για ένταξη στην ΕΕ ή στο ΝΑΤΟ. Μπορεί να ενθαρρύνει τη Ρωσία να υιοθετήσει μια πιο σκληρή γραμμή, υπολογίζοντας ότι η ουκρανική πολιτική αστάθεια δημιουργεί ευκαιρίες για εκμετάλλευση.
Η πίεση για την παραίτηση του Γερμάκ δεν προήλθε μόνο από τα κόμματα της αντιπολίτευσης αλλά και από τον ίδιο τον συνασπισμό του Ζελένσκι. Τα μέλη του κοινοβουλίου που είχαν αρχικά υποστηρίξει τον πρόεδρο άρχισαν να εκφράζουν ανησυχίες για την κυριαρχία του Γερμάκ, ανησυχώντας ότι η συγκέντρωση τόσης εξουσίας σε ένα άτομο δημιούργησε ένα μόνο σημείο αποτυχίας. Αυτή η εσωτερική διαφωνία παρέμεινε και τελικά συνέβαλε στην αποχώρηση του Yermak μιλά για την ανθεκτικότητα της δημοκρατικής κουλτούρας της Ουκρανίας, ακόμη και σε καιρό πολέμου.
Ο πρόεδρος Ζελένσκι αρχικά αρνήθηκε να απολύσει τον Γερμάκ παρά την αυξανόμενη πίεση, αποκαλύπτοντας το βάθος της σχέσης τους. Το ότι τελικά αποδέχθηκε την παραίτηση δείχνει ότι ακόμη και η σημαντική εξουσία του προέδρου εν καιρώ πολέμου έχει όρια.
Η Ουκρανία αντιμετωπίζει τώρα μια δοκιμασία: Μπορεί να δείξει ότι η παραίτηση του Γερμάκ αντιπροσωπεύει λογοδοσία και όχι χάος; Αυτό σημαίνει μια διαφανή έρευνα για την υπόθεση Energoatom, σαφή επικοινωνία σχετικά με τις μεταρρυθμίσεις της διακυβέρνησης και τον διορισμό μιας αξιόπιστης προσωπικότητας για να καλύψει το διπλωματικό κενό – όλα αυτά ενώ διεξάγετε έναν βάναυσο πόλεμο εναντίον ενός πολύ μεγαλύτερου αντιπάλου.
Αυτό που διακυβεύεται εδώ υπερβαίνει ένα σκάνδαλο ή μια παραίτηση. Η Ουκρανία αγωνίζεται για την ύπαρξή της ως ανεξάρτητο, δημοκρατικό έθνος. Αυτός ο αγώνας γίνεται στα πεδία των μαχών, στα κυβερνητικά γραφεία του Κιέβου, στην Ουάσιγκτον και στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, στις δικαστικές αίθουσες. Η παραίτηση του Γερμάκ σηματοδοτεί μια κρίσιμη στιγμή σε όλα αυτά.
Στην ξένη σκηνή, ο διάδοχος του Γερμάκ θα πρέπει να εδραιώσει την αξιοπιστία του τόσο στο ουκρανικό όσο και στο διεθνές κοινό. Ευτυχώς, η Ουκρανία έχει αρκετούς πιθανούς υποψηφίους για αυτόν τον ρόλο, έμπειρους διπλωμάτες που έχουν παραγκωνιστεί κατά τη διάρκεια της «διακυβέρνησης» του Γερμάκ.
Αυτό που θα χτίσει η Ουκρανία στη συνέχεια θα έχει μεγαλύτερη σημασία από την πτώση ενός ανθρώπου. Εάν η χώρα αναδυθεί με ισχυρότερους θεσμούς και καθαρότερη κυβέρνηση, αυτό θα μπορούσε να μείνει στη μνήμη ως ένα οδυνηρό αλλά απαραίτητο βήμα προς τα εμπρός. Εάν προκαλέσει αστάθεια που εκμεταλλεύεται η Ρωσία, οι συνέπειες θα μπορούσαν να είναι σοβαρές.
Ο ουκρανικός λαός, που έχει θυσιάσει τόσα πολλά, αξίζει ηγέτες που καταλαβαίνουν τι απαιτείται. Ο κόσμος, ο οποίος έχει επενδύσει πολλά στην επιτυχία της Ουκρανίας, χρειάζεται και αυτούς για να πετύχουν.
Αλλά, αναμφίβολα, ο Ζελένσκι βρίσκεται τώρα ακόμα πιο μόνος και πιο πολιορκημένος. Αλλά ίσως να έχουν αντληθεί διδάγματα, και αυτή είναι μια ευκαιρία για μια νέα προσέγγιση.
*Ο Bohdan Nahaylo, αρχισυντάκτης της Kyiv Post από τον Δεκέμβριο του 2021, είναι Βρετανο-Ουκρανός δημοσιογράφος, συγγραφέας και βετεράνος παρατηρητής της Ουκρανίας με έδρα το Κίεβο και τη Βαρκελώνη. Ήταν πρώην επικεφαλής της μονάδας της Διεθνούς Αμνηστίας στη Σοβιετική Ένωση, ανώτερος αξιωματούχος των Ηνωμένων Εθνών και σύμβουλος πολιτικής και διευθυντής της Ουκρανικής Υπηρεσίας του Radio Liberty.
Άρθρο γνώμης από Kyiv post
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου